Nietrzeźwy kierowca straci pojazd lub...jego równowartość
Od ponad roku głośno jest o nowelizacji kodeksu karnego, przewidującej przepadek pojazdu lub jego równowartości w przypadku popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości. Początkowo sankcje miały zacząć obowiązywać w grudniu 2023 r., ale w marcu bieżącego roku wejście ich w życie odroczono do 14 marca 2024 r. Zanim zaczęły obowiązywać, ustawodawca zdecydował o kolejnych zmianach w tym obszarze, ale wbrew informacjom pojawiającym się w mediach moment wejścia w życie sankcji nie został przyspieszony.
Uchwalona przed rokiem nowelizacja kodeksu karnego przewiduje, że prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości powyżej 1,5 promila – co do zasady – będzie skutkować przepadkiem pojazdu należącego do sprawcy. Niekiedy sankcja będzie mogła zostać zastosowana również, jeśli stężenie alkoholu będzie niższe, m. in. gdy sprawca działa w warunkach tzw. swoistej recydywy drogowej, gdy ciąży na nim zakaz prowadzenia pojazdów lub gdy spowoduje wypadek, katastrofę w ruchu czy jej bezpośrednie niebezpieczeństwo, ewentualnie gdy zbiegnie z miejsca wypadku.
Alternatywną sankcją dla przepadku pojazdu będzie przepadek jego równowartości. Znajdzie to zastosowanie w szczególności w tych przypadkach, w których pojazd, którym poruszał się sprawca w chwili popełnienia przestępstwa, nie jest jego wyłączną własnością, co stanowi pewne zabezpieczenie dla właścicieli flot. Przepadek równowartości miał być jednak również orzekany, gdy nie będzie możliwe orzeczenie przepadku pojazdu – z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.
Jednak w wyniku ustawy z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, sytuacja ta ulega zmianie. Przepadek równowartości ma być orzekany, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd.
Jeżeli jednak orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego będzie niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie, to – zgodnie z dodanym do art. 44b kodeksu karnego § 5 – nie będzie orzekany ani przepadku pojazdu, ani jego równowartości. Przepisy nie przewidują też możliwości orzeczenia nawiązki w powyższych okolicznościach. Trudno doszukiwać się zasadności tej zmiany. Regulacja ta może bowiem skłaniać sprawców do podejmowania celowych działań ukierunkowanych na uszkodzenie pojazdu, by uniknąć orzeczenia jego przepadku lub równowartości, co może też potencjalnie uderzać w interesy podmiotów, które są w posiadaniu pokaźnych flot samochodów, z firmami leasingowymi na czele.
Przepadek pojazdu (ani jego równowartości) nie będzie również orzekany, gdy sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takich przypadkach sąd orzeknie nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – w wysokości od 5 000 zł do 100 000 zł.
To, że ustawodawca posłużył się zwrotem „na rzecz pracodawcy”, oznacza, że chodzi o sprawcę pozostającego w stosunku pracy. Wyłączono tym samym stosowanie omawianej regulacji do sprawców świadczących usługi na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia czy B2B. Zastosowanie przepisów dotyczących nawiązki nie będzie możliwe również w przypadku sprawców, będących np. współpracownikami leasingobiorcy (zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej), którzy w trakcie wykonywania czynności zawodowych lub służbowych prowadzili pojazd w stanie nietrzeźwości. W takich okolicznościach sprawcy będą zobowiązani do zapłaty równowartości samochodu (o ile zastosowania nie znajdą inne wyłączenia – omawiane powyżej).
Choć omawiane sankcje miały zacząć obowiązywać 13 grudnia 2023 r., to za sprawą ustawy z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw zdecydowano się na odroczenie ich wejścia w życie do 14 marca 2024 r.
W ostatnim czasie w przestrzeni medialnej pojawiły się jednak informacje, że przywoływana już ustawa z 7 lipca 2023 r. przyspieszyła moment rozpoczęcia obowiązywania sankcji w postaci przepadku pojazdu lub jego równowartości do 1 października 2023 r. Te doniesienia nie znajdują jednak potwierdzenia w przepisach. Z art. 40 pkt 5 tejże ustawy wynika, że przepisy dotyczące sankcji dla nietrzeźwych kierowców wchodzą w życie 14 marca 2024 r., a więc w terminie, który przewidywała już ustawa z 26 stycznia 2023 r. o nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Najważniejszą zmianą wynikającą z lipcowej ustawy jest więc wyłączenie stosowania sankcji w postaci przepadku pojazdu lub jego równowartości w przypadku utraty samochodu przez sprawcę, jego zniszczenie lub znaczne uszkodzenie.
